ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΑΡΣΑΝΑΔΕΣ
Στο ζήτημα της άμυνας του Βασιλείου της Κρήτης πέφτει και το θέμα των ταρσανάδων. Το θέμα αυτό έχει ανάγκη να αναπτυχθεί όσο και το θέμα του εξοπλισμού των γαλερών. Γι'αυτό μου φαίνεται με την ευκαιρία αυτή πως πρέπει να το πραγματευθώ εδώ.
Δυό ταρσανάδες έχει η Γαληνότητά της στο Βασίλειο αυτό, τον ένα στον Χάντακα και τον άλλο στα Χανιά. Και οι δύο είναι γύρω στην περίμετρο των λιμανιών αυτών. Ο ταρσανάς του Χάντακα έχει 19 θόλους εφοδιασμένους και των Χανίων 18, όπου έγιναν άλλοι 5 καινούργιοι θόλοι πάνω στο νησάκι Λαγονήσι, που είναι στο πίσω μέρος του λιμανιού αυτού, από το ανατολικό μέρος. Έτσι γίνονται όλοι μαζί 42 θόλοι. Επειδή, όπως είπα παραπάνω, σε περίοδο φανερής ανάγκης πολέμου, θα είναι δυνατόν και θα πρέπει να εξοπλιστούν 50 γαλέρες, για τη φύλαξη και την άμυνα του Βασιλείου αυτού, θα πρέπει ασφαλώς να υπάρχουν εκεί οι 50 θόλοι, όπως και τα αρσίλι, εφοδιασμένα με όλες τις ετοιμασίες τους και τα εξαρτήματά τους, δίχως να υπάρχει αφορμή, σε καιρό ανάγκης να σκεφτεί κανείς να τα στείλει από τη Βενετία. Πράγμα που δέν μπορεί να γίνει παρά μόνο με καθυστέρηση και μεγάλη ενόχληση και στενοχώρια. Θα συμβούλευα όμως να φροντίσουν να μεγαλώσουν και τον ένα και τον άλλο από τους ταρσανάδες αυτούς, για να μπορούν να περιλάβουν και τα 50 αρσίλια που είπα παραπάνω ή και περισσότερα, αν είναι δυνατόν, αφού στην περιοχή του λιμανιού του Χάντακα υπάρχει χώρος, όπου μπορούν να οικοδομηθούν άλλοι οκτώ θόλοι, μεταξύ της σκάλας του ταρσανά αυτού και της πόρτας του Μώλου. Ο χώρος αυτός θεωρείται ο πιό κατάλληλος και ο πιό ολιγοδάπανος από όλους τους άλλους, που μπορεί να'χει κανείς υπόψει του γι αυτό το σκοπό. Γιατί σ'αυτό υπάρχουν καλά θεμέλια και θα χρειαστεί λίγη αποχωμάτωση. Επίσης θα κατεδαφιστούν λίγα σπίτια κι αυτά μικρής αξίας. Οι αποθήκες για τα παξιμάδια που κτίστηκαν και πάλι εκεί είναι δυνατόν να μετακινηθούν και με την ίδια ξυλεία και με τα ίδια δοκάρια να κτιστούν σε άλλο μέρος της πολιτείας, όπου τα παξιμάδια αυτά να βρίσκονται σε μέρος ξηρό και μακρυά από την υγρασία της θάλασσας, γιατί εκεί που είναι αποθηκευμένα, τα περισσότερα είναι μουχλιασμένα και κατεστραμμένα από την υγρασία των αποθηκών αυτών. Άλλωστε τα λίγα εκείνα σπίτια που είναι εκεί είναι παλιά κι ετοιμόρροπα και με τα υλικά που θα βγάλουν από αυτά θα πληρωθεί η αξία τους. Έτσι, σύμφωνα με το λογαριασμό που έκαμα, δεν θα ξοδευτούν περισσότερα από 16 χιλιάδες βενετσιάνικα δουκάτα συμπεριλαμβανομένων 2 χιλιάδων για την αποζημίωση των σπιτιών που θα κατεδαφιστούν. Ολόκληρη η δαπάνη δεν είναι δυνατόν να φθάσει το ποσόν της δαπάνης που χρειάστηκε να γίνουν τα θεμέλια των ταρσανάδων στη θάλασσα, που κτίστηκαν και αποπερατώθηκαν τελευταία στην ανατολική πλευρά.
Όταν αυξηθούν οι θόλοι και ο αριθμός των αρσίλι σ'αυτούς τους ταρσανάδες αναγκαστικά θα χρειαστεί να αυξηθούν επίσης τα πρεσταμέντα και τότε για να έχουμε αποθήκες άνετες που ν'αποθηκευτούν σ'αυτές και να διατηρηθούν, πρέπει να καταληφθεί η αυλή εκείνη, που έιναι περίφρακτη, όπου βρίσκονται τώρα κατοικίες των εκλαμπρότατων Συμβούλων, ως και μερικά σπίτια συνεχόμενα με τους ταρσανάδες αυτούς που, για πολλούς λόγους, που μπορεί να τους νιώσει ο καθένας, δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται απο ιδιώτες. Έτσι, όχι μόνο θα έχουμε σ'αυτή την αυλή ένα χώρο πολύ κατάλληλο για να στεγνώνουν τα πανιά και τα παλαμάρια των γαλερών, αλλά και αποθήκες κουπιών, που είναι αναγκαιότατες. Είναι επίσης δυνατόν να απομονωθούν οι ταρσανάδες αυτοί, σαν νησί. Πράγμα που, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να γίνει οπωσδήποτε, για να ασφαλιστεί όπου πρέπει ένας χώρος τόσο σπουδαίος.
FRANCESCO BASILICATA, RELAZIONE ALL'ILLMO ED ECCMO SRE ET PADRONE MIO COLMO IL SR PIETRO GIUSTIANO DIGNISSMO CAPNO G: NEL REGNO DI CANDIA 1630, Μετάφραση Στέργιου Γ. Σπανάκη, ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Τόμος V, σελ. 243-246, ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 1969